Od współpracy do koordynacji przyszłych wspólnych zamówień UE – czy to jest wykonalne?

W ciągu 2022 roku widzieliśmy, jak państwa członkowskie, pod kierownictwem Komisji i Rady Unii Europejskiej, w znaczący sposób posuwają się naprzód w zakresie wspólnego rozwoju zdolności wojskowych. W następstwie konfliktu na Ukrainie szefowie państw i rządów spotkali się w marcu 2022 roku w Wersalu we Francji, aby zająć się trzema kluczowymi wymiarami:

• wzmocnieniem naszych zdolności obronnych;
• zmniejszeniem naszej zależności energetycznej;
• rozwojem solidniejszej bazy gospodarczej.

W związku z koniecznością wzmocnienia zdolności obronnych UE, Komisja Europejska została poproszona o przeprowadzenie analizy niedoborów inwestycyjnych w dziedzinie obronności oraz do podjęcia dalszych działań we współpracy z Europejską Agencją Obrony (EDA). Analiza ta, zatytułowana „Defence Investment Gaps Analysis and Way Forward (DIGA)” została przedstawiona w maju 2022 r. Zawiera ona zalecenia dotyczące wzmocnienia europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej w dziedzinie obronności.

W sprawozdaniu wskazano braki w trzech kluczowych obszarach:

W odniesieniu do wydatków na obronę, w dokumencie stwierdzono, że nawet jeśli państwa członkowskie zgodnie z zapowiedziami zwiększą swoje budżety obronne o blisko 200 mld euro w najbliższych latach, to bez skoordynowanego podejścia zwiększone wydatki mogą doprowadzić do dalszej fragmentacji i zniweczyć dotychczasowe postępy. Te wzrosty, choć niewątpliwie niezbędne, następują po latach znacznych cięć i poważnego niedoinwestowania. W latach 1999–2021 łączne wydatki UE na obronę wzrosły o 20 procent, w porównaniu z 66 procentami w przypadku USA, 292 procentami w przypadku Rosji i 592 procentami w przypadku Chin.

W odniesieniu do bazy przemysłowej, w raporcie zauważono, że pomimo ogólnej konkurencyjności sektora, popyt jest rozdrobniony, a zatem przemysł pozostaje zorganizowany według ram krajowych, z wyjątkiem sektora aeronautycznego i rakietowego. Do tego dochodzą zależności w zakresie sprzętu kluczowego dla obronności, dla którego europejska baza przemysłowa i technologiczna nie oferuje rozwiązań własnych.

Wreszcie, jeśli chodzi o zdolności wojskowe, określono trzy pilne priorytetowe zadania: uzupełnienie zapasów, zastąpienie systemów z czasów sowieckich nowszymi oraz wzmocnienie systemów obrony powietrznej i przeciwrakietowej. Poza tymi brakami w zdolnościach, którymi należy pilnie się zająć, proponuje się podjęcie prac nad szeregiem średnio- i długoterminowych zdolności strategicznych w sektorach obrony powietrznej, lądowej, morskiej, kosmicznej i cybernetycznej.

W odpowiedzi na sprawozdanie powołano grupę zadaniową składającą się z EDA, Komisji i Sztabu Wojskowego UE, zwaną Defence Joint Procurement Task Force (DJPTF). Jej zadaniem jest wspieranie wspólnych zamówień i uzupełnianie braków powstałych w wyniku wsparcia udzielonego Ukrainie. Prace prowadzone w ramach tej grupy zadaniowej (Task Force) będą realizowane dzięki instrumentowi EDIRPA (European Defence Industry Reinforcement Through Common Procurement Act) – narzędziu, na które początkowo przeznaczono 500 mln euro, i które ma umożliwić wspólne zamówienia w bardzo krótkim czasie i w trybie pilnym, w celu przywrócenia zapasów sprzed konfliktu, zwiększenia dostępności, a także usprawnienia dalszej pomocy dla Ukrainy.

Rozporządzenie, które ma zostać zatwierdzone w czerwcu bieżącego roku, zostanie wprowadzone w życie w ramach programu prac przewidzianych na dwa kolejne lata, zgodnie ze strukturą przypominającą strukturę znaną już w przypadku Europejskiego Funduszu Obrony (EFO), chociaż tym razem konsorcja utworzone będą przez poszczególne kraje, a nie firmy.

EDIRPA utoruje drogę do unijnych ram dla wspólnych zamówień w dziedzinie obronności. W tym celu w latach 2022–2023 Komisja Europejska ustali warunki Europejskiego Programu Inwestycji Obronnych (European Defence Investment Programme, EDIP), w ramach którego państwa członkowskie będą wspólnie nabywać zdolności obronne w ramach partnerstwa, z możliwością zapewnienia współfinansowania UE dla projektów cieszących się dużym zainteresowaniem.

Prócz wyżej wymienionych narzędzi i instrumentów zachęcających do współpracy Komisja Europejska proponuje w swoim sprawozdaniu bardziej zaawansowaną koordynację na wyższym szczeblu, aby uniknąć 27 nieskoordynowanych podejść krajowych, co pozwoli na wspólne ustalenie priorytetów. W tym celu zaproponowane zostało „wspólne tworzenie unijnych programów strategicznych w zakresie obronności” z udziałem państw członkowskich, EDA i samej Komisji Europejskiej. Komisja zaproponowała nawet, aby podmiot pełniący tę funkcję działał w przyszłości jako centralna agencja zamówień publicznych w zakresie wspólnych zamówień UE, zapewniając państwom członkowskim wsparcie w zakresie ich wspólnych zamówień, w tym w zarządzaniu końcowymi etapami projektów finansowanych przez EFO.

W marcu br. otrzymaliśmy od EDA informację o wspólnym zamówieniu przez 18 krajów amunicji o kalibrze 155 mm w celu wspólnego wspierania Ukrainy. W pierwszym tygodniu maja Komisja Europejska przedstawiła plan o nazwie ASAP – nowy projekt dotyczący promowania produkcji broni na terenie całej UE, na który przeznaczono dodatkowe nakłady w wysokości 500 milionów euro, pochodzące z funduszy EFO i EDIRPA.

Czy oprócz proponowania wspólnych zakupów i wspierania rozwoju europejskiego przemysłu będzie również możliwe wspólne planowanie oraz ustalanie priorytetów? Wspieranie w koordynacji to jedno, ale uczestniczenie w czymś tak specyficznym jak krajowe ustalanie priorytetów dotyczących zapotrzebowania wydaje się stanowić nie lada wyzwanie dla poszczególnych krajów członkowskich.

Inicjatywa Komisji Europejskiej w tym zakresie zwiększa z jednej strony możliwości europejskiego przemysłu obronnego jako całości, a z drugiej strony zmusza do zastanowienia się, w jaki sposób właściwie opracować koncepcje odpowiadające na potrzeby przyszłych programów wojskowych oraz stworzyć właściwą bazę przemysłową i technologiczną w poszczególnych państwach członkowskich.

GMV chce aktywnie działać na arenie międzynarodowej, o czym świadczy fakt, że jesteśmy członkiem 22 konsorcjów EFO, co stawia nas na pierwszym miejscu wśród spółek o średniej kapitalizacji pod względem udziału w inicjatywach europejskich. Dlatego mamy pewność, że nasze możliwości pozwalają spełnić wymagania europejskiego przemysłu obronnego.

Autor(ka): Begoña Rojo Carralero